Bemiddeling kan op drie verschillende manieren worden begrepen en toegepast. Elke vorm vertrekt vanuit een ander uitgangspunt, beantwoordt aan een andere behoefte en kent eigen spelregels.
1. Bemiddeling als psychologische praktijk
De eerste vorm van bemiddeling is wellicht de meest herkenbare: een psychologische praktijk om beschadigde relaties te herstellen of om een relatie opnieuw vorm te geven. De nadruk ligt op het herstel van vertrouwen, communicatie en verbondenheid. Veel mensen herkennen dit uit de privésfeer: zeker wie kinderen heeft, herkent het beeld van de bemiddelaar die navigeert tussen frustraties, gevoed door onvervulde behoeften aan evenwaardigheid en wederkerigheid.
2. Bemiddeling als juridische praktijk
De tweede vorm is de strikt juridische invulling, zoals omschreven in het Gerechtelijk Wetboek. Hier betreft bemiddeling een formele procedure waarbij twee partijen in een juridisch geschil — dat wil zeggen: een betwisting vatbaar voor dading — onder begeleiding van een neutrale derde tot een akkoord trachten te komen. Het doel is een buitengerechtelijke regeling, eventueel bekrachtigd door een rechtbank. Deze vorm wordt gekenmerkt door procedurele helderheid en resultaatsgerichtheid.
3. Bemiddeling als publieke ruimte
De derde vorm wordt zelden expliciet erkend, maar is misschien wel de meest fundamentele. In deze betekenis draait bemiddeling om het scheppen van een publieke ruimte waarin mensen in vrijheid kunnen verschijnen, spreken en gehoord worden. Het gaat niet om herstel of regeling, maar om het zichtbaar worden van subjectiviteit in een gedeelde wereld. Hannah Arendt beschrijft deze ruimte als pluralistisch en politiek: een plek waar vrijheid, verscheidenheid en onvoorspelbaarheid samenkomen.
Verschillende morele logica’s
Bij elke vorm van bemiddeling hoort een impliciete morele logica. In de juridische context is het resultaat scherp afgebakend: er komt een dading of niet. In de psychologische bemiddeling is het resultaat diffuser: pas wanneer beide partijen kunnen zeggen dat ze zich gehoord en gezien voelen zoals ze door de ander gezien hadden willen worden, kan er van afronding sprake zijn. Op dat moment schuift bemiddeling op van een pragmatische naar een morele praktijk.
Welke morele logica is dan van toepassing? Het filosofisch denken biedt drie dominante posities:
– Kant vertrekt van universele plicht: vergeving volgt pas na het erkennen van morele fout.
– Levinas vertrekt van verantwoordelijkheid: ik ben verantwoordelijk, ook zonder schuld.
– Nietzsche verwerpt beide: hij ziet in vergeving een vorm van onderdrukking en pleit voor zelfscheppende kracht.
Arendts alternatief
Tussen deze posities biedt Hannah Arendt een alternatief. Zij richt de ruimte in waarin deze morele stemmen naast elkaar kunnen klinken — zonder elkaar te verdringen. Voor haar is vergeving geen sluitstuk, maar een openingshandeling: een politieke daad die ruimte maakt voor een nieuw begin. In die zin is vergeving de voorwaarde voor vrijheid, en dus ook voor het welslagen van bemiddeling als morele én maatschappelijke praktijk.
Bemiddeling is daarmee geen instrumentele techniek, maar een ethische praktijk waarbij mensen verschil kunnen dragen, opnieuw in verhouding kunnen treden en in vrijheid het verleden kunnen loslaten — zonder het te moeten vergeten.
Reactie plaatsen
Reacties